گزارشی از کمیسیون "زمانه امام حسن عسکری(ع)" در همایش بین‌المللی سیره و زمانه امام حسن عسکری (ع)
کمیسیون "زمانه امام حسن عسکری(ع)" در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی پردیسان قم، برگزار شد.
در طی برگزاری همایش بین‌المللی سیره و زمانه امام حسن عسکری (ع)، کمیسیون "زمانه امام حسن عسکری(ع)" عصر امروز پنج شنبه 12 آبان 1401 در تالار امام حسن(ع) در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی پردیسان قم برگزار شد.
«ناهید طیبی» در ارائه مقاله "مواجهه مادر امام حسن عسکری(ع) با فعالیت های سیاسی جعفر بن علی" با اشاره به چالش های شیعیان پس از امام حسن عسکری(ع) اظهار کرد: اعتقاد به امام ناپیدا از جمله چالش های اساسی جامعه شیعی پس از امام حسن عسکری(ع) بود، حتی برخی از اصحاب خاص امام حسن عسکری(ع) در این خصوص تردید پیدا کردند، چون امام حسن عسکری(ع)، امام زمان(عج) را به همه اصحاب خود نشان ندادند.
وی ادامه داد: شانس دیگر جعفر بن علی این بود که اصحاب امام حسن عسکری(ع) وظیفه داشتند که نام و مکان امام زمان(عج) را نپرسند، فرقه جعفریه که به امامت جعفر بن علی اعتقاد داشت از برخی گروه ها مورد حمایت بود.
این پژوهشگر افزود: مادر امام حسن عسکری(ع) به محض شهادت این امام معصوم، فضا را خالی نکرد، ایشان جزو اصحاب سر امام حسن عسکری(ع) بود و به محض شهادت این امام معصوم، خودشان را به مدینه رساند و فعالیت های جعفر بن علی برای تصحب مقام امامت را خنثی کرد.
طیبی با اشاره به اقدامات جعفر بن علی برای تصاحب مقام امامت اظهار کرد: جعفر بن علی پس از شهادت امام حسن عسکری(ع)، خود را در معرض تسلیت دیگران قرار داد و از حکومت وقت کمک خواست، مادر امام حسن عسکری(ع) با جعفر بن علی مقابله کرد و این بانوی بزرگوار بحث ارث را در این خصوص مطرح نمود.
وی خاطرنشان کرد: مادر امام حسن عسکری(ع) در مقابله با جعفر بن علی، موفق بود واجازه نداد که ادعای امامت او به بار بشیند.
در ادامه مقاله "مواجهه امام حسن عسکری(ع) با خلفای عباسی و جریان های شبهه افکن" از «بهمن زینلی» ارائه شد.
وی با اشاره به سیاست حکومت بنی عباس اظهار کرد: عباسی ها تلاش می کردند که ظاهر دین را حفظ کنند، اما آنها در مقابل ائمه معصومین(ع) سخت گیری می کردند. امام حسن عسکری(ع) برای مقابله با حکومت عباسی، تلاش نمودند که سازمان وکالت را گسترش بدهند و به توسعه جریان تشیع بپردازند.
زینلی ادامه داد: امام حسن عسکری(ع) در موارد متعددی در برابر رفتارهای عباسیان، تقیه کردند، ایشان تلاش نمودند که افراد معتقد به تشیع را در دستگاه بنی عباس، حفظ کنند و در این راستا، احتیاط بیشتری را در قبال این دستگاه به خرج می دادند.
این پژوهشگر افزود: جریان های شبهه افکن متعددی در دوره امام حسن عسکری(ع) بودند و بسیاری از این جریان ها با این امام معصوم، دشمنی می کردند، جریان های شبهه افکن، برخورد آشکاری با امامت داشتند و به همین دلیل، رویکرد امام حسن عسکری(ع) در برخورد با این جریان ها متفاوت بود.
زینلی با اشاره به رویکرد امام حسن عسکری(ع) در برابر جریان های شبهه افکن اظهار کرد: امام حسن عسکری(ع) مرتب اقدام به نیروسازی می کردند تا بتوانند که به مقابله با جریان های شبهه افکن بپردازند.
وی ادامه داد: بسیاری از قیام گران علوی در دوره امام حسن عسکری(ع) نیت خوبی داشند، اما آنها به دلیل عدم شناخت درست از زمانه خود موجب می شدند که فشار بیشتری به شیعیان بیاید، به همین دلیل امام حسن عسکری(ع) تلاش می کردند که علوی ها را از قیام مسلحانه برحذر بدارند و سیاست امامت در آن عصر، قیام مسلحانه نبود.
زینلی خاطرنشان کرد: تقیه، مبارزه خاموش، تقویت سازمان وکالت و اعلان نظر آشکار و مبارزه علنی با جریان غلات از جمله ویژگی های رویکرد امام حسن عسکری(ع) در آن عصر بود.
«معصومه تقوی» در ارائه مقاله "تعامل فکری امام حسن عسکری(ع) با مردم سامراء" گفت: در بحث سیره پژوهی باید به مسائل واقعی و اساسی توجه کرد، در این مقاله به تعامل سازنده امام حسن عسکری(ع) با مردم، توجه کردیم و در این راستا تصویر روشنی از بستر زندگی مردم شهر سامراء، ارائه دادیم.
وی ادامه داد: نقش اصلی امام معصوم، هدایت گری است و در این راستا تعامل امام حسن عسکری(ع) با مردم، اهمیت زیادی دارد.
این پژوهشگر افزود: شهر سامراء پایتخت حکومت بنی عباس بود و در این شهر نود هزار سپاهی بنی عباس حضور داشتند و بسیاری از ساکنان سامراء یا سرباز یا وابستگان به بنی عباس بودند، در این شهر ترک ها و غلام های حبشی و قومیت های مختلف هم حضور داشتند، پیروان ادیان مختلف در شهر سامراء بودند و آنها حتی به مقام وزارت هم رسیدند. یک قشر دیگر مردم شهر سامراء، تاجرانی بودند که از شهرهای دیگر به این شهر آمدند.
تقوی با اشاره به حضور شیعیان در شهر سامراء اظهار کرد: شیعیان هم حضور پررنگی در شهر سامراء داشتند، با وجود این که شیعیان در این شهر تحت فشار بودند و ملزم به تقیه بودند، امام حسن عسکری(ع) به جزئیات زندگی شیعیان شهر سامراء توجه می کردند.
وی ادامه داد: امام حسن عسکری(ع) در شهر سامراء در مناسبت های مختلف، جایگاه امام معصوم را بیان کردند و اعتقاد شیعیان این شهر به امامت را تقویت نمودند، امام حسن عسکری(ع) قدرت های فرابشری خود را برای شیعیان در سامراء به نمایش می گذاشتند.
این پژوهشگر افزود: شیعیان شهر سامراء به نزد امام حسن عسکری(ع) می آمدند و از تفسیر آیات قرآن، مطلع می شدند. تربیت اخلاقی شیعیان توسط امام حسن عسکری(ع) منحصر به اخلاق فردی نبود و ایشان در باب ابعاد مختلف اخلاق اجتماعی سخن گفتند، امام حسن عسکری(ع) به دنبال الگوسازی از یاران خود در شهر سامراء بودند.
تقوی با اشاره به سیره امام حسن عسکری(ع) اظهار کرد: این امام معصوم تلاش کردند که تصور اشتباه یاران شان را تصحیح کنند و از انحرافات در میان آنها جلوگیری نمایند. امام حسن عسکری(ع) در میان اهل سنت نیز به فضایلشان معروف بودند و حتی شخصیت های ناصبی نیز، فضایل این امام معصوم را بیان کردند و حتی زندان بان ها نیز تحت تاثیر امام حسن عسکری(ع) به درجه تقوا رسیدند.
وی خاطرنشان کرد: غیرشیعیان در شهر سامراء که به مشکل اقتصادی می رسیدند به دلیل سخاوت امام حسن عسکری(ع) نزد ایشان آمدند، این امام معصوم، علم غیب خود را به غیرشیعیان هم عرضه داشند، امام حسن عسکری(ع) در برابر گروه های مختلف از شیوه های متفاوت استفاده می کردند که این شیوه ها، قابلیت الگوسازی دارد.
همچنین مقاله "راهکارهای امام حسن عسکری(ع) در مواجهه با چالش های سیاسی - اجتماعی سامراء" از سوی حجت الاسلام و المسلمین «حامد قرائتی» ارائه شد.
قرائتی با اشاره به تاریخ و سیره اهل بیت(ع) اظهار کرد: برخی این گونه تصویر می کنند که اهل بیت(ع) همچون یک ربات مامور به رساندن شریعت بودند و اهل بیت(ع) توجهی به وضعیت پیرامون خود داشتند که این درست نیست. ائمه معصومین(ع) به عنوان یک انسان متفکر در جامعه زندگی می کردند، آنها در کنار همان مسئولیت های بزرگی که داشتند که آینده بشریت را مشخص می کردند، نسبت به وظایف خود در قبال مردم شهر و محله خود بی تفاوت نبودند.
وی ادامه داد: ما نمی توانیم نسبت به جامعه خود بی تفاوت باشیم حتی اگر مسئولیت های بزرگ معرفتی داشته باشیم، امام حسن عسکری(ع) نسبت به معضلاتی همچون نقش آفرینی اندیشه های غیراسلامی در سامراء بی توجه نبودند، ایشان حتی در مراوادات هم این مساله را مدنظر داشتند.
نائب رئیس انجمن تاریخ پژوهان حوزه های علمیه افزود: افراط و غلوگرایی از مشکلات موجود در شهر سامراء بودند و حتی غلات نماینده ای را برای گفتگو با امام حسن عسکری(ع) تعیین کردند تا به قول خود، ایشان را با شرایط امامت آشنا کنند.
قرائتی با اشاره به حضور ادیان مختلف در شهر سامراء اظهار کرد: جریان های انحرافی داخلی در دوره امام حسن عسکری(ع) به وجود آمدند و ایشان برای مقابله با این جریان ها تاکید کردند که به عیادت بیماران فرقه واققیه نروند و در تشییع جنازه آنها شرکت نکنند که این نشان از سطح خطر این فرقه دارد.
وی ادامه داد: تاکید امام حسن عسکری(ع) بر اعتدال و پرهیز از غلو بود، در طول تاریخ افراد زیادی را داشتیم که از محبت به اهل بیت(ع) برای ضربه زدن به جامعه تشیع، سوء استفاده کردند، امام حسن عسکری(ع) مرزهای هدایت و ضلالت را روشن ساختند.
این پژوهشگر، تسامح و بردباری در برابر جاهلان را از ویژگی های امام حسن عسکری(ع) دانست و تصریح کرد: ایشان به افراد آموزش می دادند که در گفتگو با مخالفان، چه مواردی را رعایت کنند، امام حسن عسکری(ع)، جامعه اسلامی را از ترفندهای تبلیغی غیرمسلمانان آگاه ساختند.
در ادامه «یدالله حاجی زاده» به ارائه مقاله "مواجهه امام حسن عسکری(ع) با غالیان" پرداخت و گفت: جریان برخی از غلاتی که در دوره امام هادی(ع) بودند، در دوره امام حسن عسکری(ع) نیز ادامه داشت، غلات ائمه معصومین(ع) را از مرحله بندگی بالاتر می بردند و قائل به واگذاری اموری همچون خلقت به ائمه معصومین(ع) بودند.
وی خاطرنشان کرد: امام حسن عسکری(ع)، غلات را تکذیب می کردند و آنها را مورد لعن خود قرار می دادند، برخورد امام حسن عسکری(ع) با غالیان، برخورد سخت و خشن بود، چون غالیان، فرهنگ شیعی را زیر سوال می بردند، برخوردی که ائمه معصومین(ع) با غلات داشتند، با هیچ گروه دیگری نداشتند.
کمیسیون "زمانه امام حسن عسکری(ع)" در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی پردیسان قم، برگزار شد.
در طی برگزاری همایش بین‌المللی سیره و زمانه امام حسن عسکری (ع)، کمیسیون "زمانه امام حسن عسکری(ع)" عصر امروز پنج شنبه 12 آبان 1401 در تالار امام حسن(ع) در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی پردیسان قم برگزار شد.
«ناهید طیبی» در ارائه مقاله "مواجهه مادر امام حسن عسکری(ع) با فعالیت های سیاسی جعفر بن علی" با اشاره به چالش های شیعیان پس از امام حسن عسکری(ع) اظهار کرد: اعتقاد به امام ناپیدا از جمله چالش های اساسی جامعه شیعی پس از امام حسن عسکری(ع) بود، حتی برخی از اصحاب خاص امام حسن عسکری(ع) در این خصوص تردید پیدا کردند، چون امام حسن عسکری(ع)، امام زمان(عج) را به همه اصحاب خود نشان ندادند.
وی ادامه داد: شانس دیگر جعفر بن علی این بود که اصحاب امام حسن عسکری(ع) وظیفه داشتند که نام و مکان امام زمان(عج) را نپرسند، فرقه جعفریه که به امامت جعفر بن علی اعتقاد داشت از برخی گروه ها مورد حمایت بود.
این پژوهشگر افزود: مادر امام حسن عسکری(ع) به محض شهادت این امام معصوم، فضا را خالی نکرد، ایشان جزو اصحاب سر امام حسن عسکری(ع) بود و به محض شهادت این امام معصوم، خودشان را به مدینه رساند و فعالیت های جعفر بن علی برای تصحب مقام امامت را خنثی کرد.
طیبی با اشاره به اقدامات جعفر بن علی برای تصاحب مقام امامت اظهار کرد: جعفر بن علی پس از شهادت امام حسن عسکری(ع)، خود را در معرض تسلیت دیگران قرار داد و از حکومت وقت کمک خواست، مادر امام حسن عسکری(ع) با جعفر بن علی مقابله کرد و این بانوی بزرگوار بحث ارث را در این خصوص مطرح نمود.
وی خاطرنشان کرد: مادر امام حسن عسکری(ع) در مقابله با جعفر بن علی، موفق بود واجازه نداد که ادعای امامت او به بار بشیند.
در ادامه مقاله "مواجهه امام حسن عسکری(ع) با خلفای عباسی و جریان های شبهه افکن" از «بهمن زینلی» ارائه شد.
وی با اشاره به سیاست حکومت بنی عباس اظهار کرد: عباسی ها تلاش می کردند که ظاهر دین را حفظ کنند، اما آنها در مقابل ائمه معصومین(ع) سخت گیری می کردند. امام حسن عسکری(ع) برای مقابله با حکومت عباسی، تلاش نمودند که سازمان وکالت را گسترش بدهند و به توسعه جریان تشیع بپردازند.
زینلی ادامه داد: امام حسن عسکری(ع) در موارد متعددی در برابر رفتارهای عباسیان، تقیه کردند، ایشان تلاش نمودند که افراد معتقد به تشیع را در دستگاه بنی عباس، حفظ کنند و در این راستا، احتیاط بیشتری را در قبال این دستگاه به خرج می دادند.
این پژوهشگر افزود: جریان های شبهه افکن متعددی در دوره امام حسن عسکری(ع) بودند و بسیاری از این جریان ها با این امام معصوم، دشمنی می کردند، جریان های شبهه افکن، برخورد آشکاری با امامت داشتند و به همین دلیل، رویکرد امام حسن عسکری(ع) در برخورد با این جریان ها متفاوت بود.
زینلی با اشاره به رویکرد امام حسن عسکری(ع) در برابر جریان های شبهه افکن اظهار کرد: امام حسن عسکری(ع) مرتب اقدام به نیروسازی می کردند تا بتوانند که به مقابله با جریان های شبهه افکن بپردازند.
وی ادامه داد: بسیاری از قیام گران علوی در دوره امام حسن عسکری(ع) نیت خوبی داشند، اما آنها به دلیل عدم شناخت درست از زمانه خود موجب می شدند که فشار بیشتری به شیعیان بیاید، به همین دلیل امام حسن عسکری(ع) تلاش می کردند که علوی ها را از قیام مسلحانه برحذر بدارند و سیاست امامت در آن عصر، قیام مسلحانه نبود.
زینلی خاطرنشان کرد: تقیه، مبارزه خاموش، تقویت سازمان وکالت و اعلان نظر آشکار و مبارزه علنی با جریان غلات از جمله ویژگی های رویکرد امام حسن عسکری(ع) در آن عصر بود.
«معصومه تقوی» در ارائه مقاله "تعامل فکری امام حسن عسکری(ع) با مردم سامراء" گفت: در بحث سیره پژوهی باید به مسائل واقعی و اساسی توجه کرد، در این مقاله به تعامل سازنده امام حسن عسکری(ع) با مردم، توجه کردیم و در این راستا تصویر روشنی از بستر زندگی مردم شهر سامراء، ارائه دادیم.
وی ادامه داد: نقش اصلی امام معصوم، هدایت گری است و در این راستا تعامل امام حسن عسکری(ع) با مردم، اهمیت زیادی دارد.
این پژوهشگر افزود: شهر سامراء پایتخت حکومت بنی عباس بود و در این شهر نود هزار سپاهی بنی عباس حضور داشتند و بسیاری از ساکنان سامراء یا سرباز یا وابستگان به بنی عباس بودند، در این شهر ترک ها و غلام های حبشی و قومیت های مختلف هم حضور داشتند، پیروان ادیان مختلف در شهر سامراء بودند و آنها حتی به مقام وزارت هم رسیدند. یک قشر دیگر مردم شهر سامراء، تاجرانی بودند که از شهرهای دیگر به این شهر آمدند.
تقوی با اشاره به حضور شیعیان در شهر سامراء اظهار کرد: شیعیان هم حضور پررنگی در شهر سامراء داشتند، با وجود این که شیعیان در این شهر تحت فشار بودند و ملزم به تقیه بودند، امام حسن عسکری(ع) به جزئیات زندگی شیعیان شهر سامراء توجه می کردند.
وی ادامه داد: امام حسن عسکری(ع) در شهر سامراء در مناسبت های مختلف، جایگاه امام معصوم را بیان کردند و اعتقاد شیعیان این شهر به امامت را تقویت نمودند، امام حسن عسکری(ع) قدرت های فرابشری خود را برای شیعیان در سامراء به نمایش می گذاشتند.
این پژوهشگر افزود: شیعیان شهر سامراء به نزد امام حسن عسکری(ع) می آمدند و از تفسیر آیات قرآن، مطلع می شدند. تربیت اخلاقی شیعیان توسط امام حسن عسکری(ع) منحصر به اخلاق فردی نبود و ایشان در باب ابعاد مختلف اخلاق اجتماعی سخن گفتند، امام حسن عسکری(ع) به دنبال الگوسازی از یاران خود در شهر سامراء بودند.
تقوی با اشاره به سیره امام حسن عسکری(ع) اظهار کرد: این امام معصوم تلاش کردند که تصور اشتباه یاران شان را تصحیح کنند و از انحرافات در میان آنها جلوگیری نمایند. امام حسن عسکری(ع) در میان اهل سنت نیز به فضایلشان معروف بودند و حتی شخصیت های ناصبی نیز، فضایل این امام معصوم را بیان کردند و حتی زندان بان ها نیز تحت تاثیر امام حسن عسکری(ع) به درجه تقوا رسیدند.
وی خاطرنشان کرد: غیرشیعیان در شهر سامراء که به مشکل اقتصادی می رسیدند به دلیل سخاوت امام حسن عسکری(ع) نزد ایشان آمدند، این امام معصوم، علم غیب خود را به غیرشیعیان هم عرضه داشند، امام حسن عسکری(ع) در برابر گروه های مختلف از شیوه های متفاوت استفاده می کردند که این شیوه ها، قابلیت الگوسازی دارد.
همچنین مقاله "راهکارهای امام حسن عسکری(ع) در مواجهه با چالش های سیاسی - اجتماعی سامراء" از سوی حجت الاسلام و المسلمین «حامد قرائتی» ارائه شد.
قرائتی با اشاره به تاریخ و سیره اهل بیت(ع) اظهار کرد: برخی این گونه تصویر می کنند که اهل بیت(ع) همچون یک ربات مامور به رساندن شریعت بودند و اهل بیت(ع) توجهی به وضعیت پیرامون خود داشتند که این درست نیست. ائمه معصومین(ع) به عنوان یک انسان متفکر در جامعه زندگی می کردند، آنها در کنار همان مسئولیت های بزرگی که داشتند که آینده بشریت را مشخص می کردند، نسبت به وظایف خود در قبال مردم شهر و محله خود بی تفاوت نبودند.
وی ادامه داد: ما نمی توانیم نسبت به جامعه خود بی تفاوت باشیم حتی اگر مسئولیت های بزرگ معرفتی داشته باشیم، امام حسن عسکری(ع) نسبت به معضلاتی همچون نقش آفرینی اندیشه های غیراسلامی در سامراء بی توجه نبودند، ایشان حتی در مراوادات هم این مساله را مدنظر داشتند.
نائب رئیس انجمن تاریخ پژوهان حوزه های علمیه افزود: افراط و غلوگرایی از مشکلات موجود در شهر سامراء بودند و حتی غلات نماینده ای را برای گفتگو با امام حسن عسکری(ع) تعیین کردند تا به قول خود، ایشان را با شرایط امامت آشنا کنند.
قرائتی با اشاره به حضور ادیان مختلف در شهر سامراء اظهار کرد: جریان های انحرافی داخلی در دوره امام حسن عسکری(ع) به وجود آمدند و ایشان برای مقابله با این جریان ها تاکید کردند که به عیادت بیماران فرقه واققیه نروند و در تشییع جنازه آنها شرکت نکنند که این نشان از سطح خطر این فرقه دارد.
وی ادامه داد: تاکید امام حسن عسکری(ع) بر اعتدال و پرهیز از غلو بود، در طول تاریخ افراد زیادی را داشتیم که از محبت به اهل بیت(ع) برای ضربه زدن به جامعه تشیع، سوء استفاده کردند، امام حسن عسکری(ع) مرزهای هدایت و ضلالت را روشن ساختند.
این پژوهشگر، تسامح و بردباری در برابر جاهلان را از ویژگی های امام حسن عسکری(ع) دانست و تصریح کرد: ایشان به افراد آموزش می دادند که در گفتگو با مخالفان، چه مواردی را رعایت کنند، امام حسن عسکری(ع)، جامعه اسلامی را از ترفندهای تبلیغی غیرمسلمانان آگاه ساختند.
در ادامه «یدالله حاجی زاده» به ارائه مقاله "مواجهه امام حسن عسکری(ع) با غالیان" پرداخت و گفت: جریان برخی از غلاتی که در دوره امام هادی(ع) بودند، در دوره امام حسن عسکری(ع) نیز ادامه داشت، غلات ائمه معصومین(ع) را از مرحله بندگی بالاتر می بردند و قائل به واگذاری اموری همچون خلقت به ائمه معصومین(ع) بودند.
وی خاطرنشان کرد: امام حسن عسکری(ع)، غلات را تکذیب می کردند و آنها را مورد لعن خود قرار می دادند، برخورد امام حسن عسکری(ع) با غالیان، برخورد سخت و خشن بود، چون غالیان، فرهنگ شیعی را زیر سوال می بردند، برخوردی که ائمه معصومین(ع) با غلات داشتند، با هیچ گروه دیگری نداشتند.