آیتالله شیخ محمدحکیم صمدی (۱۳۱۸-۱۳۹۹ش)، از علمای مجاهد شیعه اهل کشور افغانستان بود که سالیان متمادی از عمر بابرکت خویش را وقف ترویج و نشر مکتب اهلبیت عصمت و طهارت(ع) و خدمت به پیروان این مکتب راستین در کشورهای مختلف آسیایی و اروپایی نمود.
ایشان از علمایی بود که در بدو تأسیس مجمع جهانی اهلبیت(ع) با حکم ولی امر مسلمین جهان حضرت آیتالله العظمی خامنهای به عضویت شورای عالی این مجمع مبارک درآمد و پس از مدتی دفتر نمایندگی این نهاد بینالمللی را در شهر کابل افغانستان نیز تأسیس نمود.
آیتالله صمدی علاوه بر تربیت شاگردان فاضل و تأثیرگذار، از خود خدمات ماندگار و تألیفات فاخری نیز بر جای گذاشت؛ از جمله آنها تنظیم تقویم اوقات شرعی به افق شهر اسلو (پایتخت نروژ) بود که تدوین آن حدود چهار سال طول کشید.
زندگینامه
آیتالله محمدحکیم صمدی در سال ۱۳۱۸ ش، در جاغوری، از بخشهای ولایت غزنی افغانستان به دنیا آمد. خانواده وی از خانوادههای معروف، باسابقه، مرفه و متنفذ جاغوری بود. پدر او پزشکی به نام دکتر حاج یعقوبعلی صمدی بود و پدربزرگش صمد علیخان جاغوری از سرداران و خوانین بزرگ افغانستان به شمار میرفت که اهل نماز، خمس، زکات و تلاوت قرآن بود. با این وجود، محمدحکیم طلبگی را به رفاه ترجیح داد و به تشویق پدرو مادرش به سمت علوم دینی گرایش پیدا کرد و درحالی که پیش از او کسی در خانوادهاش علوم دینی نخوانده بود، در این مسیر گام نهاد.
تحصیلات
آیتالله صمدی در مدرسه علمیه جاغوری، به تحصیل ادبیات عرب، فقه و اصول پرداخت.او بخشی از ادبیات عرب و شرح لمعه را نزد قربانعلی وحیدی، رمضانعلی شریفی و سیدعباس موسوی آموخت و سپس به مدرسه علمیه قندهار رفت و همدوره شیخ محمد آصف قندهاری شد. در سال 1350ش، عازم حوزههای علمیه ایران شد و تحصیلاتش را در حوزه علمیه قم پیگرفت. او سطوح عالی را در جلسات آیات عظام سید ابوالفضل موسوی، یوسف صانعی، جعفر سبحانی و ستوده به پایان برد. شرح منظومه را با محمد محمدی گیلانی خواند و اسفار را از محضر آیتالله جوادی آملی و آیتالله شهید مرتضی مطهری فراگرفت. صمدی در قم ابتدا به مدت سه سال در درس خارج آیتالله عبدالله مکارم شیرازی حضور یافت و سپس ۱۸ سال متوالی در خارج اصول و فقه آیتالله وحید خراسانی شرکت جست.
محمدحکیم صمدی یک بار در دوره ریاست جمهوری احمد حسن البکر (۱۳۴۷-۱۳۵۸ش) در عراق، برای حضور در حوزه علمیه نجف به این کشور سفر کرد؛ ولی به دلیل سختگیری در دادن اقامت، نتوانست اقامت زیادی در عراق داشته باشد و به ایران بازگشت. او در همان اقامت کوتاه با آیتالله شهید محمدباقر صدر آشنا شد و مورد توجه این شهید قرار گرفت. همچنین در این مدت کوتاه، محضر امام خمینی(ره) را نیز در نجف اشرف درک کرد.
فعالیتها
برخی از فعالیتهای فرهنگی، سیاسی و تبلیغی آیتالله صمدی به شرح زیر است:
حضور در شورای انقلابی اتفاق اسلامی افغانستان:
صمدی چند ماه پس از کودتای کمونیستی در افغانستان (۷ اردیبهشت ۱۳۵۷ش)، به زادگاهش برگشت. او در آنجا با کمک تعدادی دیگر، یک گروه مسلح شیعه را ایجاد کرد و سپس برای هماهنگی و همکاری، با دیگر مجاهدین شیعه وارد گفتوگو شد. پس از قیام دایکندی و آزادسازی مراکز دیگر تا تابستان ۱۳۵۸ش، او با سرپرستی نمایندگانی از جاغوری، به شهر وَرَس در جنوب بامیان رفت. پس از جلسات بسیار، «شورای انقلابی اتفاق اسلامی افغانستان» تأسیس شد و سید علی بهشتی به عنوان رئیسِ شورا، صمدی معاون اول و صادقی نیلی فرمانده نظامی آن شدند. وی تا اول سال 1359ش، در «ورس» اقامت نموده و به تحکیم وحدت تازه تأسیس یافته و تنظیم امور جبههها و تثبیت پایههای شورای اتفاق پرداخت. درسال 1359ش، آیتالله صمدی با هدف جلب کمک برای جهاد، به ایران و پاکستان سفر کرد و سپس دوباره مقیم ایران گشت.
آیتالله محمدباقر فاضلی بهسودی درباره مرحوم صمدی گفته است:
«مرحوم آیتالله صمدی(ره) از عالمان نامدار معاصر کشور و دارای توان و تجارب ارزشمند در زمینههای علمی، فرهنگی، اجتماعی و تاریخی بود. »
تصدی حوزه علمیه هرات:
مرحوم صمدی اوایل دهه 1370ش، در زمان حضور قدرتمند «حزب وحدت اسلامی افغانستان» در کابل، به هرات رفت و ریاست حوزه علمیه آن شهر را به دست گرفت. او در مدرسه علمیه صادقیه این شهر استقرار یافت و به تدریس علوم اسلامی اشتغال ورزید؛ ولی با وخامت شرایط هرات، سال بعد، به قم بازگشت.
عضویت و همکاری با مؤسسه در راه حق و مجمع جهانی اهلبیت(ع)
آیتالله صمدی سالیانی چند با بخش پژوهش «مؤسسه در راه حق» در قم همکاری علمی نمود. کتا بشناسی حدود 9 جلد کتاب، بررسی دوره کامل «بحار الانوار» همراه با محققان دیگر، استخراج فیشهای تحقیقاتی با موضوع امامت از کتاب «بصائر الدرجات»، همکاری تحقیقاتی در تفسیر «نورالثقلین» و عضویت در گروه تحقیقی «دارالقرآن الکریم» از دیگر اقدامات او است. صمدی همچنین به تحقیق وسیع در فرهنگ و تاریخ تشیع در افغانستان پرداخت.
ایشان پس از تأسیس مجمع جهانی اهلبیت(ع) در ۱۳۶۹ش، با حکم آیتالله العظمی سیدعلی خامنهای به عضویت این مجمع درآمد و تا ۱۳۷۹ش در قم ماند و دفتر مجمع جهانی اهلبیت(ع) رادر کابل راهاندازی نمود.
آیتالله علیرضا اعرافی مدیر حوزههای علمیه:
«این عالم بزرگ که از آغاز تأسیس مجمع جهانی اهلبیت(ع) و با حکم مقام معظم رهبری (مدظلهالعالی)، عضو شورای عالی آن مجمع بود، عمر پربرکت خود را در راه تبلیغ و ترویج مکتب اهلبیت(ع) صرف کرد و شاگردان زیادی را در افغانستان، ایران و اروپا تربیت نمود.»
فعالیت در اروپا
مرحوم صمدی چند بار به دعوت شیعیان هزاره مقیم آلمان، برای سخنرانی و کارهای فرهنگی به این کشور رفت و عهدهدار امور فرهنگی و دینی آنها بود. سپس به درخواست اقوام و بستگان خویش در نروژ، به آنجا مهاجرت کرده و تا زمان مرگش در آنجا ماند. او مرکز توحید اسلامی نروژ را رونقی تازه بخشید. وحدت شیعه و سنی از مسائلی بود که صمدی بر آن تأکید داشت و در مرکز توحید اسلامی اسلو آن را مورد توجه قرار میداد. آیتالله صمدی همچنین تدریس شرح لمعه و مکاسب را نیز شروع کرد. از مهمترین اقدامات آیتالله صمدی در نروژ، تدوین تقویم مربوط به اوقات شرعی در شهر اسلو، پایتخت این کشور بود که تدوین آن چهار سال به طول انجامید. شرکت و سخنرانی در کنفرانسهای بینالمللی، از جمله کنفرانس وحدت اسلامی، کنفرانس اندیشه اسلامی و کنفرانس بزرگداشت سید جمالالدین اسدآبادی از دیگر فعالیتهای وی است.
تحقیق درباره تاریخ تشیع در افغانستان
محمدحکیم صمدی در سالهای آخر حضورش در حوزه علمیه قم و حتی در مسافرتها و مأموریتهای داخل و خارج کشور، از پژوهش در تاریخ تشیع و هزارهها غفلت نورزید و بهصورت گسترده و پیگیر به یادداشتبرداری و تحقیق در تاریخ پرداخت. طبق گفتهاش، در این زمینه، صدها فیش با تحقیق کتابخانهای و مصاحبه با شخصیتهای مختلف کشور در داخل و خارج، تهیه نموده است.
علیرضا یوسفی، سفیر وقت جمهوری اسلامی ایران در نروژ:
«این عالم بزرگ (آیتالله محمدحکیم صمدی)، در طول عمر پربرکت خویش، در راه پاسداری و ترویج اندیشه و فرهنگ اسلامی و اخلاق و معارف متعالی اهلبیت(ع) تلاش وافری مبذول داشتند و در این راه، شاگردان زیادی را در قم، هرات و اسلو پرورش دادند. خدمات ارزشمند ایشان باقیات صالحات این عالم بزرگوار می باشد و یادشان همواره باقی خواهد ماند.»
آثار
برخی از آثار و تألیفات آیتالله صمدی عبارتند از:
- لمحات فی الاصول در 21 جلد (تقریرات درس خارج اصول آیتالله وحیدخراسانی)؛
- آیینه دانش در علم منطق.
رحلت
آیتالله محمدحکیم صمدی در روز ۲۹ آبان ۱۳۹۹ش، در نروژ دار فانی را وداع گفت. مراسم تشییع و تدفین پیکر پاک ایشان، روز جمعه ۳۰ آبان ۱۳۹۹ش، برگزار شد و این عالم خدوم در قطعه مسلمانان آرامستان الفاسیت (Alfaset ) در شهر اسلو به خاک سپرده شد.
آیتالله رضا رمضانی، دبیر کل مجمع جهانی اهلبیت(ع) با صدور پیامی، ارتحال آیتالله صمدی را تسلیت گفت. در متن پیام تسلیت ایشان آمده است:
«با نهایت تأثر و تأسف، خبر ارتحال عالم خدوم حاج شیخ محمدحکیم صمدی را دریافت نمودم. این فقید سعید در طول سالیان متمادی فعالیت تبلیغی در کشورهای مختلف آسیایی و اروپایی، در ترویج معارف قرآن و عترت، تلاشهای فراوانی کرد و از خود آثار ارزشمندی بر جای گذاشت. ایشان همچنین از ابتدای تأسیس مجمع جهانی اهلبیت(ع) به عنوان یکی از اعضای شورای عالی آن، ایفاء نقش نمود.