به گزارش پایگاه رسمی اطلاع رسانی مجمع جهانی اهل بیت (ع) - نشست تخصصی «پیاده‌روی اربعین؛ زمینه‌ها، فرصت‌ها و چالش‌ها»، با حضور حجت‌الاسلام دکتر «سعید بخشی» عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و حجت‌الاسلام دکتر «محمدمهدی حائری‌پور» عضو هیئت علمی موسسه آینده روشن، در خبرگزاری ابنا برگزار شد.
در ابتدای این نشست، حجت‌الاسلام دکتر «حائری‌پور» به بیان دیدگاه‌های خود پرداخت و گفت: ایام محرم و سوگواری امام حسین(ع) و یاران باوفای آن حضرت را به محضر امام عصر(عج) و همه‌ی امت اسلامی، به‌ویژه شیعیان و رهروان آن حضرت، تسلیت و تعزیت عرض می‌کنم.
با فرارسیدن ماه محرم، شور عزا و ماتم در همه جا برپا می‌شود و تمام دل‌ها در حال‌و‌هوای امام حسین(ع) و فداکاری آن حضرت قرار می‌گیرد؛ در این سال‌های اخیر نیز بحث اربعین سیدالشهداء(ع) و به‌ویژه پیاده‌روی عظیم مشتاقان و عاشقان حضرت به سوی حرم آن بزرگوار مطرح شده و واقعاً جا دارد که هر ساله درباره‌ی اربعین و پیاده‌روی اربعین گفت‌وگوهای بین علما، دانشمندان، فرهیختگان و صاحب‌نظران اتفاق بیفتد و اتاق فکرهایی باشد تا درباره‌ی ابعاد مختلف این حرکت عظیم انسانی، الهی و اهل‌بیتی(ع) صحبت کنند. راهپیمایی اربعین، ظرفیت عظیمی است که باید راجع به ابعاد مختلف آن صحبت کرد.
حرارت حسینی، عامل حرکت است
نکته‌ی اول؛ اگر بخواهیم زمینه‌های این راهپیمایی عظیم را بررسی کنیم، اولین زمینه‌ی شکل‌گیری این حرکت عظیم، خود وجود مقدس سیدالشهداء(ع) است، یعنی جهاد عظیمی که آن حضرت داشتند، از مهم‌ترین عوامل شکل‌گیری این حرکت عظیم است. در کلمات وجود مقدس پیامبر اکرم(ص) آمده است که فرمودند: «إِنَّ لِقَتْلِ الْحُسَيْنِ حَرَارَةً فِي قُلُوبِ الْمُؤْمِنِينَ لَا تَبْرُدُ أَبَداً»؛ برای حسین‌بن‌علی(ع)، گرما و حرارتی در دل مؤمنان است که هرگز به سردی نمی‌گراید. همان حرارت باعث شده که این حرکت عظیم شکل بگیرد و عاشقان حضرت با شوق، معرفت، آگاهی و بصیرت در این مسیر قدم بگذارند؛ علی‌رغم تمام سختی‌هایی که در این راه هست، ولی آن حرارت باعث می‌شود که جمعیت زیادی به حرکت درآیند.
نکته‌ی دوم از زمینه‌های شکل‌گیری این حرکت عظیم، توصیه‌های رسول خدا و اهلبیت(ع) راجع به زنده نگه‌داشتن مکتب عاشورا، محرم و جانبازی سیدالشهداء(ع) است. ما در این بخش، به حد بی‌شماری از اهلبیت(ع)، رسول خدا(ص) و از علما و بزرگان دین‌مان، سفارش داریم و بسیار بر این امر توصیه کرده‌اند.
کامل‌الزیارات، کتاب ممتاز شیعی
روایات فراوانی را در کتاب «کامل‌الزیارات» که از بهترین کتابهای شیعه است، می‌بینیم که به اصل زیارت و پیاده‌رفتن به زیارت سیدالشهداء(ع) را توصیه نموده است. بعضی گمان می‌کنند که امروزه با وجود وسائل نقلیه، مجال پیاده‌روی نیست در حالی که در عراق، از مسیرهای طولانی به کربلا می‌روند. من زمانی که دسته‌ی عزاداری را در کنار حرم سیدالشهداء(ع) دیدم، به یکی از افراد آن گفتم که شما از کجا آمدید؟ گفت: از بصره. گفتم: چند روز است که در راه هستید؟ گفت: 18 روز! این شوق و اشتیاق، امری نیست که سلیقه‌ای باشد و افراد از روی سلیقه‌ی شخصی این کار را کرده باشند.
پیاده رفتن موضوعیت دارد
در روایات زیارت حسین‌بن‌علی(ع)، اختصاصا مسئله‌ی پیاده رفتن مطرح شده و این محدود به زمان خاصی نیست؛ علما و مراجع نجف از گذشته، این سیره و سنت را داشتند و این‌طور نیست که بگوییم چون در گذشته ماشین نبوده، پس پیاده می‌رفتند. در گذشته ماشین نبود، ولی مرکب که بود؛ یعنی افراد با اسب یا مرکب‌های دیگر می‌توانستند جابه‌جا شوند، ولی این‌که روایات به‌خصوص می‌گویند که «هر قدمی در مسیر زیارت سیدالشهداء(ع)، ثواب حج و عمره دارد»، به این دلیل است که پیاده رفتن موضوعیت دارد.
شاید یک جهتش این باشد که در پیاده رفتن، نمایش ارادت و محبت نسبت به وجود سیدالشهداء(ع) آشکارتر می‌شود؛ ارادت و اظهار ادب آشکار و بی‌پرده نسبت به سیدالشهداء(ع) رخ می‌دهد. الان هم که جمعیت، پیاده به سمت حرم سیدالشهداء(ع) می‌روند، آن شکوه ارادت و اظهار ادب به نمایش درمی‌آید، در حالی که اگر این جمعیت با انواع ماشین‌ها و وسائل نقلیه حرکت کنند، هیچ‌گاه این رزمایش باشکوه از اظهار ادب و محبت اتفاق نمی‌افتاد.
دعای امام صادق(ع) در حق زائران حسینی(ع)
این امر به ویژه در کلمات اهلبیت(ع) مورد توصیه است. من به یک نمونه از روایات اشاره می‌کنم. «معاویة بن وهب» می‌گوید: «روزی من به محضر وجود مقدس امام صادق(ع) وارد شدم و دیدم که حضرت در محل نمازشان هستند. نشستم تا نماز حضرت تمام شود، دیدم که ایشان بعد از نماز با خدا مناجات می‌کنند و این کلمات را می‌گویند: «اللَّهُمَّ يَا مَنْ خَصَّنَا بِالْكَرَامَةِ وَ وَعَدَنَا بِالشَّفَاعَةِ»؛ ابتدا خدا را حمد و ستایش می‌کنند که جایگاه والایی به حضرات معصومین(ع) داده و به آن‌ها وعده‌ی شفاعت داده است، تا به اینجا می‌رسند که دعا می‌کنند و می‌گویند: «اغْفِرْ لِي وَ لِإِخْوَانِي وَ زُوَّارِ قَبْرِ أَبِيَ الْحُسَيْنِ»؛ خدایا، من را و برادرانم و زائران قبر پدرم حسین(ع) را ببخش، «الَّذِينَ أَنْفَقُوا أَمْوَالَهُمْ وَ أَشْخَصُوا أَبْدَانَهُمْ»؛ کسانی که اموال خودشان را خرج می‌کنند و بدن‌های خودشان را شاخص می‌کنند».
یک معنای شاخص این است که آشکارا به سمت زیارت جدّ ما حرکت می‌کنند، یعنی حرکتی که هر کسی آن را می‌بیند، می‌فهمد این حرکت به قصد زیارت است. وقتی زائر سواره می‌رود، شفافیت و آشکاری در او وجود ندارد، چون افراد می‌گویند که شاید انگیزه‌ی دیگری برای حرکت در این مسیر وجود دارد، ولی وقتی پیاده می‌رود، همه می‌فهمند که زائر است و به قصد زیارت می‌رود، والّا انسان برای انگیزه‌های دیگر نمی‌تواند مسیر طولانی را طی کند.
ایشان در ادامه فرمود: کسانی که «أَشْخَصُوا أَبْدَانَهُمْ»؛ بدن‌هایشان را در مسیر زیارت شاخص کردند «رَغْبَةً فِي بِرِّنَا»؛ به خاطر این‌که می‌خواستند به ما نیکی کنند، می‌خواستند به ما صله کنند و برای این‌که دشمنان ما را به غیظ درآورند.
سپس جناب معاویة بن وهب می‌گوید: ایشان در حق زائران امام حسین(ع) دعا کردند و فرمودند: خدایا آن صورت‌ها که بر اثر تابش آفتاب متغیر می‌شود، مورد رحمت خودت قرار بده؛ در پایان روایت آمده است که وقتی دعای حضرت تمام شد، من عرض کردم: آقا، خیلی دعا می‌کردید، اگر این دعاها که من از شما شنیدم برای کسی بود که خدا را نمی‌شناخت و معرفت به حضرت حق نداشت، من گمان می‌کنم با این دعاها از آتش جهنم نجات پیدا می‌کرد، به خدا قسم، من آرزو داشتم کاش زائر حسین(ع) بودم و به حج نرفته بودم، حضرت فرمودند: به تو بگویم که زیارت امام حسین(ع) را ترک نکن. چرا زیارت امام حسین(ع) را ترک می‌کنی؟ چرا نرفتی؟ گفتم: آقا، من نمی‌دانستم این قدر فضائل در زیارت حسین‌بن‌علی(ع) است. امام صادق(ع) فرمود: ای معاویه، کسانی که در آسمان برای زائران حضرت دعا می‌کنند، بیشتر از آن‌ها هستند که در زمین دعا می‌کنند.
محرم و صفر، اسلام را زنده نگه داشته است
بنابراین یکی از زمینه‌های این حرکت، خود حضرت و جهاد عظیم ایشان است که نمی‌گذارد امت اسلامی و شیعیان آن بزرگوار، آرام باشند؛ لذا همیشه این جوشش و شوق، رو به تزاید و فزونی است. اینجا بد نیست که اشاره‌ای به یکی از فرمایشات امام(ره) داشته باشم که دستور مؤکدی را در این زمینه دارند. امام خمینی(ره) در یکی از بیانات‌شان می‌فرمایند: «این محرم را زنده نگه دارید، ما هر چه داریم از این محرم است، محرم و صفر است که اسلام را زنده نگه داشته است. تمام این وحدت کلمه‌ای که مبدأ پیروزی ما شد، به خاطر این مجالس عزا، تبلیغ و ترویج اسلام است. این مجالس سوگواری و این مجالس بزرگداشت سید مظلومان که مجالس غلبه‌ی سپاه عقل بر جهل و عدل بر ظلم و امانت بر خیانت است و حکومت اسلامی بر حکومت طاغوت است، هر چه باشکوه‌تر و فشرده‌تر برپا شود و بیرق‌های خونین عاشورا به علامت هلول روز انتقام مظلوم از ظالم هر چه بیشتر برافراشته شود.....». بنابراین یکی از مظاهر زنده نگه داشتن حرکت سیدالشهداء(ع)، همین مسیر پیاده‌روی اربعین است که پرچم‌ها برافراشته می‌شود و این رزمایش عظیم فقط و فقط با انگیزه‌ی حسینی، تجلیل از قیام آن حضرت، اعلام همبستگی با ایشان و اعلام آمادگی برای انتقام از خون حضرت در رکاب امام زمان(عج)، برگزار می‌شود.
اربعین و اتحاد آفرینی
با پیاده‌روی اربعین، وحدت و اتحاد بین امت اسلامی اتفاق می‌افتد. این‌که دشمنان ما از همان روزها و سال‌های اول که این حرکت شکل گرفت، علی‌رغم بزرگی و بی‌نظیر بودن این اجتماع عظیم انسانی 20 میلیونی (طبق گزارش کشور عراق)، حق است که در تمام رسانه‌های دنیا بازتاب داشته باشد، ولی این اتفاق نمی‌افتد، چون دشمن می‌فهمد که این حرکت برای رشد و اتحاد امت اسلامی است. این حرکت حتی اختصاص به شیعیان ندارد، بلکه اهل سنت هم در اینجا شرکت می‌کنند، حسین‌بن‌علی(ع) امام سوم شیعیان است ولی به عنوان این‌که سبط رسول خدا(ص) و نوه‌ی پیامبر(ص) است و همه‌ی مسلمین می‌دانند که پیامبر(ص) فرمود: «الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ سَيِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ»؛ لذا حسین‌بن‌علی(ع) برای همه‌ی امت اسلامی عزیز و محبوب است.
این حرکت با محوریت حسین‌بن‌علی(ع) شکل گرفته و از مذاهب دیگر در آن شرکت می‌کنند. دشمنان نگران هستند، زیرا سال‌ها زحمت کشیدند تا تشتّت و تفرق ایجاد کنند، اما مسیری باز شده که از تفرقه جلوگیری کند و اتحاد را بالا ببرد، باید کمک کرد تا وحدت ایجاد شود.
نکته‌ی دیگر این است که در همین جمع شدن‌ها، همدلی و صمیمیت بالا می‌رود. قرآن طرفدار محبت دل‌ها است. «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ»، تعبیر قرآن این است که شما با هم برادر هستید و ما می‌بینیم که نه تنها برادری ملت ایران و عراق، بلکه برادری تمام ملت‌ها در راهپیمایی اربعین تقویت می‌شود و باید برنامه‌ریزی کنیم که این مهم، سال به سال بهتر شود.
اربعین، زمینه‌ساز ظهور
نکته‌ی سوم؛ این حرکت آمادگی برای ظهور حضرت ولی‌عصر(عج) است. حضرت برای این‌که قیام کنند، نیاز به جمعیتی دارند که ایشان را پشتیبانی کنند، لذا این زمینه در راهپیمایی اربعین تقویت می‌شود. کسانی که گوینده یا سراینده‌ی اشعار هستند، همه باید سعی کنند تا مسیر راهپیمایی اربعین را تقویت کنند. این حرکت به تقویت ایمان و اعتقاد همه‌ی کسانی که شرکت می‌کنند و حتی کسانی که تصاویر این اجتماع باشکوه را از راه‌های دور می‌بینند و حسرت می‌برند. قطعاً چندین برابر جمعیتی که در راهپیمایی اربعین شرکت می‌کنند، کسانی هستند که مشتاق‌اند اما به دلایل مختلف نمی‌توانند حضور پیدا کنند، لذا پیوندی بین همه‌ی برقرار می‌شود و دل‌ها از نظر اعتقادی و عملی نسبت به حرکت سیدالشهداء(ع) نزدیک می‌شود.
اهمیت عبادات جمعی در اسلام
در ادامه این نشست، حجت‌الاسلام دکتر «بخشی» به ارائه مطالب خود پیرامون زمینه‌های پیاده‌روی اربعین پرداخت و گفت:
بنده هم ایام سوگواری اباعبدالله‌الحسین(ع) را تسلیت عرض می‌کنم، ان‌شاءالله که ما هم جزء شیعیان و عزاداران آن حضرت قرار بگیریم.
بر اصل مطلوبیت زیارت اباعبدالله(ع) و ثواب آن بسیار تأکید شده، به‌گونه‌ای که کتاب قطوری با عنوان «کامل‌الزیارات» پیرامون همین موضوع نوشته شده است و این نشان می‌دهد که زیارت چقدر مسئله‌ی مهمی است. تشویق به زیارت امام حسین(ع)، اهلبیت(ع)، بیان ثواب زیارت آن‌ها، بیان زیارتنامه‌هایی که از اهلبیت(ع) و معصومین(ع) به دست ما رسیده؛ زمینه‌ی بسیار مهمی برای بحث کردن پیرامون زیارت را ایجاد می‌کند و شاید یکی از زمینه‌های مهم شکل‌گیری پیاده‌روی اربعین، وجود چنین روایاتی باشد.
نکته‌ی دیگر، بحث مطلوبیت جمع و عبادات جمعی است. نماز به تنهایی مطلوب است ولی برای جماعت آن ثوابی در نظر گرفته می‌شود که «اگر تعداد مأمومین از عدد 10 بگذرد، اگر درختان قلم و دریاها مرکب شوند و بخواهند ثواب آن را بنویسند، نمی‌توانند». عبادت دسته‌جمعی، ویژگی خاصی دارد، لذا در روایات آمده است که اگر می‌خواهید دعا کنید، یکی از زمینه‌هایی که دعای ما را به مرحله‌ی استجابت می‌رساند، دعای دسته‌جمعی است، پس دعای دسته‌جمعی موضوعیت دارد. یا برای نماز باران نیز توصیه شده که دسته‌جمعی برای اقامه نماز و دعا بروید.
با جمع بودن و با هم بودن، برکاتی دارد که به صورت انفرادی نیست، لذا این مسئله زمینه‌ی مهمی برای شکل‌گیری این حرکت دسته‌جمعی و به راه افتادن پیاده‌روی اربعین است که شکوه و جلال این حرکت دسته‌جمعی و زیارت گروهی را به وجود می‌آورد.
اربعین، زمینه‌ساز تعامل شیعیان
اما در بحث فرصت‌ها؛ زیارت اربعین می‌تواند فرصت‌های زیادی را برای ما فراهم آورد و انسان آن را با اندک تأملی، به وضوح می‌بیند.
یکی از این فرصت‌ها، آشنایی و تعامل بیشتر شیعیان با هم است. وقتی شیعیان به صورت جداگانه در منطقه‌ی خود و مانند جزیره‌های جدا زندگی می‌کنند؛ از حال، ظرفیت‌های و میل و گرایش یکدیگر اطلاعی ندارند، اما وقتی همین شیعیان از اقصی نقاط دنیا در کنار هم قرار می‌گیرند، با هم آشنا می‌شوند؛ همین آشنایی نکته‌ی مهمی است و آشنایی موجب نزدیکی دل‌ها می‌شود.
در توقیع شریف امام زمان(عج)، حضرت به شیخ مفید می‌فرمایند: «وَ لَوْ أَنَّ أَشْيَاعَنَا وَفَّقَهُمُ اللَّهُ لِطَاعَتِهِ عَلَى اجْتِمَاعِ الْقُلُوبِ علی وفاءٍ من العهد»، این‌که در روایت «عَلَى اجْتِمَاعِ الْقُلُوبِ» می‌گوید، چرا دل‌ها بر وفاء به عهد یکی شود؟ گویا اجتماع قلب‌ها در وفا به عهد تأثیر زیادی دارد و حضرت نیز روی همین نکته دست می‌گذارد. مسئله «اجْتِمَاعِ الْقُلُوبِ»، در همین پیاده‌روی اربعین دیده می‌شود، لذا می‌بینیم کسانی که به زیارت می‌روند، دوست و آشنا در کشور عراق پیدا می‌کنند و این ارتباط ادامه پیدا می‌کند. این نکته در روایات هم تأکید شده که با هم باشید، به فکر هم باشید و مشکلات یکدیگر را حل کنید که زیارت اربعین، این فرصت را ایجاد می‌کند تا «اجْتِمَاعِ الْقُلُوبِ» صورت بگیرد. به نظرم یکی از فرصت‌های بسیار مهم و بزرگ زیارت اربعین نیز همین مسئله است.
اربعین و زیست گروهی
نکته‌ی دوم در زمینه فرصت‌ها، بحث تمرین و تجربه‌ی زیستن است که در زیارت اربعین به دست می‌آید. زیارت اربعین از شروع تا ختم آن، حدود یک ماه به طول می‌انجامد و این یک ماه، فرصتی برای تمرین و تجربه‌ای برای با هم بودن و به اصطلاح تعامل با هم است. آیات قرآن هم بر بحث تعامل دسته‌جمعی تأکید دارند. خداوند در آیه‌ی آخر سوره‌ی آل‌عمران می‌فرماید: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا»؛ مرحوم علامه طباطبایی ذیل این آیه، بحث مفصل جامعه‌شناختی را مطرح می‌کند که آیا اصالت با فرد است، با جمع است یا هر دو؟ نکته‌ای که آیه در اینجا می‌فرماید، این است که «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اصْبِرُوا»؛ صبر داشته باشید که ظاهرش صبر فردی است و هر کدام از افراد انسان‌ها، باید اهل صبر باشند. خود صبر نیز تفصیل دارد و به معنای خویشتن‌داری در مصیبت‌ها، اتفاقات خوشایند، شهوات، مصائب و مشکلات است. آیه می‌گوید: «اصْبِرُوا» و در ادامه می‌گوید: «وَ صابِرُوا»؛ «صابِرُوا» نکته‌ی مهمی است، «صابرَ» از باب «فاعل یفاعل مفاعله» است، مفاعله به معنای صبر طرفینی و صبر با هم است، یعنی با هم صبر کنید و تمرین کنید که این صبر با هم را داشته باشید و از یکدیگر در صبر کردن پشتیبانی کنید. پشتیبانی‌ها می‌تواند مادی و معنوی باشد، دلداری دادن و در کنار هم بودن باشد. «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا»، عبارت «وَ رابِطُوا» نیز از باب مفاعله است و تاکید دارد که با هم مرابطه داشته باشید.
لذا اربعین، فرصتی مناسب و یا به تعبیر دیگر بستر مناسبی برای مرابطه و ارتباط داشتن دسته جمعی مؤمنان و شیعیان با هم است که نباید این فرصت را نادیده گرفت. هر چند عبارت «رابِطُوا»، در بعضی از روایات هم آمده که مصداق این آیه را تنگ نمی‌کند و از باب بیان مصداق است، ولی دلالت اولیه‌ی آیه «وَ رابِطُوا»، یعنی ارتباط با یکدیگر داشته باشید.
تقویت برادری در اربعین
نکته‌ی سومی که از فرصت‌های پیاده‌روی اربعین می‌توان بیان کرد، بحث تمرین برادری، مواسات و تحمل سختی‌ها است که به نوعی، توضیح بیشتر همان بحث قبلی است. در اینجا تمرین «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ» را داریم که از مسلمات و محکمات قرآنی است. الان در زندگی‌های فردی یا در زندگی‌های عادی که هر کسی در شهر، روستا و یا منطقه‌ی خودش دارد، متأسفانه مسئله برادری که مورد تاکید قرآن است و باید در سراسر زندگی ما باشد را مشاهده نمی‌کنیم؛ البته از ضعف ماست، باید بحث «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ» را پررنگ کنیم، اما در زیارت اربعین می‌بینیم که این برادری به اوج خودش می‌رسد و فرصت مناسبی ایجاد می‌کند تا برادری را تقویت کنیم.
نکته مهم این است که همدلی آنجا نماند و باید آن را به همه‌ی شئون زندگی‌مان سرایت دهیم. از طرفی می‌بینیم که برادران عراقی ما، واقعا از خودگذشتگی می‌کنند و برادری را در عراق می‌بینیم. گاهی زندگی شخصی دچار مشکل است و ممکن است چرخ زندگی او به راحتی نچرخد، اما با این حال از ماه‌ها قبل به لحاظ مالی و امکانات مادی پیش‌بینی می‌کند که برای اربعین امکاناتی فراهم کند و از زائران ابی‌عبدالله(ع) پذیرایی نماید. روایات زیادی داریم که با یکدیگر مواسات کنید، امکانات خودتان را با هم تقسیم کنید، «ای که دستت می‌رسد کاری بکن». بحث تمرین بر تحمل سختی‌ها را هم داریم؛ کسی که به زیارت می‌رود در پیاده‌روی اربعین با گرما، سرما، گاهی کمبود امکانات و گردوغبار مواجه می‌شود و سختی‌هایی وجود دارد؛ لذا پیاده‌روی خودبه‌خود تمرینی برای خودسازی و مهار کردن نفس سرکش است؛ نفسی که مدت‌ها به این راحتی و بودن در کنار خانواده و امکانات عادت کرده است. این تمرین در پیاده‌روی اربعین به دست می‌آید و فرصت خوبی است تا انسان خودسازی داشته باشد و نفسش را به تحمل سختی‌ها عادت دهد. انسان‌ها وقتی در کنار هم هستند و سلایق مختلف دارند؛ گاهی یکی سردش است، یکی گرمش است، یکی از این غذا خوشش می‌آید و یکی از آن غذا خوشش نمی‌آید؛ این‌که در کنار هم باشیم و یکدیگر را تحمل کنیم، این کار اجتماع قلوب را رقم می‌زند و زمینه همدلی را فراهم می‌کند.
اربعین، بُمب خبری بین‌المللی است
نکته‌ی چهارم که در بحث فرصت‌ها قابل توجه است، ظرفیت و فرصت رسانهای عظیم اربعین برای شیعه است که متأسفانه از این ظرفیت به خوبی استفاده نمی‌کنیم. اربعین مثل بمب خبری است. جمعیتی حدود 20 میلیون نفر در یک جا اجتماع کرده‌اند اساساً کاری به اهداف امام حسین(ع) و معارف ایشان نداریم، اگر این خبر که 20 میلیون نفر در یک جا اجتماع پیدا کرده‌اند، به لحاظ رسانهای در دنیا پخش شود و ما قدرت رسانهای داشته باشیم که این خبر را به گوش جهانیان برسانیم، خودبه‌خود برای مردم سؤال ایجاد می‌کند که «کیست که 20 میلیون نفر را به آنجا کشانده است؟»، «چه اتفاق و حادثه‌ای پیش آمده است؟».
گاهی اوقات در خبرها می‌شنویم که فلان کشور، کنسرتی را برگزار کرده و در این کنسرت چند میلیون نفر از کل دنیا به آنجا رفته‌اند. خود این مسئله، شور و اشتیاق و یا کنجکاوی ایجاد می‌کند تا ببینیم چه خبر است؟ این افراد چرا رفته‌اند؟ ما هم برویم و ببینیم، حتما رویداد جالبی بوده است. لذا این مباحث مادی و دنیوی می‌توانند موج خبری و رسانهای ایجاد کنند.
متأسفانه ما از ظرفیت رسانهای اربعین غافل هستیم؛ اربعین نه تنها ظرفیت تبلیغ اسلام و شیعه را ایجاد می‌کند، بلکه ارزش‌های انسانی را نیز ترویج می‌کند. امام حسین(ع) چه کسی بود؟ چرا قیام کرد؟ قیام ایشان برای ارزش‌ها بود؟ حرکت و نحوه‌ی برخورد سپاه امام حسین(ع) چگونه بود؟ اگر بتوانیم در رسانه‌ها، بُعد انسانی این قضیه را برجسته کنیم، زیارت اربعین این فرصت را برای ما فراهم می‌کند.
در بخش دوم این نشست، حجت‌الاسلام دکتر «حائری‌پور» به جمع‌بندی سخنان خود پرداخت و ابراز داشت:
شاید بتوان گفت که جنبه‌های مختلفی در حرکت اربعین وجود دارد و نباید از یک زاویه به این حرکت نگاه کرد. باید مراقب چالش‌هایی که ممکن است در این حرکت عظیم ایجاد شود، باشیم. یک‌سری چالش‌ها مربوط به امکاناتی است که برای زائران فراهم می‌شود، لذا کسانی که مسئول برنامه‌ریزی در ایران و عراق هستند، باید بتوانند حضور زائر را تسهیل کنند تا این حرکت هر ساله پرشورتر برگزار شود. وقتی افرادی در هر دو کشور احساس مسئولیت می‌کنند، قطعا تاثیرگذار خواهد بود، بلکه باید بگوییم با عشق و علاقه به میدان می‌آیند تا موانع حضور را کم کنند؛ خصوصاً زمانی که این حرکت، در سطح گسترده برگزار می‌شود. همچنان که مجالس سیدالشهداء(ع) برای یک گروه خاص سنی نیست که بگوییم فقط جوانان بیایند، در راهپیمایی هم بزرگسالان می‌آیند، کودکان حضور دارند و حتی بانوان نیز حاضر می‌شوند؛ زیرا شرایط برای حضور همه فراهم است. در این حرکت عظیم نیز مسئولین و موکب‌دارانی که از متن مردم می‌آیند و بار اصلی به دوش آن‌ها است، باید تلاش کنند تا فضا و بستری را برای حضور همه‌ی اقشار و همه‌ی گروه‌های سنی فراهم کنند.
اربعین، فقط عزاداری نیست
بخش دیگر کار که می‌توان به عنوان چالش به آن اشاره کرد این است که خدا نکند انسان گرفتار نگاهی محدود و تنگ‌نظری نسبت به این حرکت عظیم شود، مثلا گمانش این باشد که تمام هدف این است که ما به عزاداری بپردازیم و بیش از این وظیفه و رسالتی نداریم. ما نمی‌خواهیم خدای ناکرده این قسمت را نادیده بگیریم، قطعا در حرکت عظیم حسینی، مجلس عزایی به وسعت این مسیر طولانی را شکل دادیم که شور، هیجان، اعلام حزن و اشک ریختن را در بردارد، این مسئله کاملا در جای خود محفوظ است؛ اما باید حواس‌مان جمع باشد که نگاه‌مان را محدود نکنیم، باید حواس‌مان جمع باشد که یکی از اهداف عمومی این حرکت این است که ما با برادران خودمان در عراق، ترکیه و یا از هر یک از بلاد اسلامی و حتی غیراسلامی، رابطه‌ی اُخوّت برقرار کنیم. این‌طور نباشد که من در این حرکت، حالت بیگانگی با دیگری حس کنم، بلکه باید ارتباط بگیرم، حتی اگر مترجم‌هایی باشند که بتوانند مسیر ارتباط‌‌گیری را آسان کنند، بسیار خوب است.
وقتی زائران می‌خواهند به عراق بروند، تلاش می‌کنند که حتی مقداری زبان عراقی یاد بگیرند، همچنین عراقی‌ها سعی می‌کنند مقداری فارسی یاد بگیرند؛ البته الان زبان نیز مانع نیست، زیرا «حبّ الحسین(ع) یجمعنا».
اربعین، فریادی رسا و رسانهای بی‌همتا
من دوست دارم در اینجا به فرمایش مقام معظم رهبری حفظه‌الله اشاره کنم که می‌فرمایند: امروز هم در دنیای پیچیده‌ی پُرتبلیغات و پُرهیاهویی که بر بشریت حاکم است، این حرکت اربعین فریادی رسا و رسانهای بی‌همتا است. ایشان می‌فرمایند: چنین چیزی در دنیا وجود ندارد، این‌که میلیون‌ها انسان راه می‌افتند، نه فقط از یک شهر یا یک کشور، بلکه از کشورهای مختلف، نه فقط از یک فرقه‌ی اسلامی، بلکه از فرق مختلف اسلامی و حتی بعضی ادیان غیراسلامی، این وحدت حسینی(ع) است و شما به درستی گفته‌اید «الحسین(ع) یجمعنا»، حقیقتا این‌جور است، حسین(ع) اجتماع عظیمی را درست می‌کند، این دل‌ها با هزاران گام در راه است، همه حرکت می‌کنند، همه به سمت آن معدن و سرچشمه‌ی معنویت و آزادگی راه می‌افتند و این را به رخ دنیای مادی امروز می‌کشند. بعد ایشان تأکید می‌کنند که این رویداد، ان‌شاءالله روز به روز بایستی حرکت بیشتری داشته باشد و گسترش بیشتری پیدا کند و البته عمق بیشتری پیدا نماید.
ببینید توصیه‌ی ایشان این است که پیاده‌روی اربعین باید توسعه‌ی عرضی داشته باشد و جمعیت بیشتری بیایند؛ و این‌که عمق بیشتری پیدا کند، یعنی هر سال وقتی انسان‌ها و این جمعیت عظیم می‌آیند، با دستاورد بیشتری از این حرکت برگردند. همچنین از لحاظ معنوی و روحی از این ظرفیت عظیم زیارت، سرشار شوند. وقتی بر می‌گردند، به تصمیم‌های بزرگی رسیده‌اند، به این رسیده‌اند که ما باید بیش از گذشته پای مکتب و مرام حسین(ع) بایستیم. این یک پیام بزرگ است، همین طور اُخوت، برادری، محبت و صمیمیت بیشتر شود. اگر این اتفاق بیفتد، ما برداشت بسیار خوبی از این حرکت داشته‌ایم.
مراقب زمینه‌های اختلاف باشیم
حجت‌الاسلام دکتر «بخشی» نیز در جمع‌بندی سخنان خود اظهار داشت:
یکی از چالش‌هایی که اتفاق افتاده و علاوه‌بر نخبگان، عوامل اجرایی و مردم نیز باید به آن توجه داشته باشند، ایجاد زمینه‌ی اختلاف از جهات مختلف است. ممکن است قومیت‌ها و ملیت‌های مختلف مغرور شوند و بگویند: اگر ما ایرانی‌ها نباشیم این‌طور نمی‌شود و یا عراقی‌ها بگویند: ما هستیم که داریم برگزار می‌کنیم. از این اختلاف در سطح پایین گرفته تا نزاع‌های نخبگانی، اختلاف مبانی و عقیدتی که حتی در حیطه‌های مختلف دینی وجود دارد و خودبه‌خود به نوع عزاداری و برداشت‌ها از حرکت امام حسین(ع) منجر می‌شود؛ برداشت عده‌ای از حرکت امام حسین(ع) این است که ما باید فقط عزاداری کنیم و بر سر و صورت‌مان بزنیم، این نهایت برداشت‌شان است. لذا این مسائل می‌تواند چالش‌زا باشد که البته درمان و راه‌حل دارد، متأسفانه نبود رابطه‌ی علمی بین بزرگان و نخبگان، موجب این سوءظن‌ها و گمانه‌زنی‌ها می‌شود. اگر این ارتباط نخبگانی شکل بگیرد و اهل فکر، اهل قلم و علما بنشینند و با هم بحث کنند، شاید این بحث‌ها مرتفع شود و جلوی این چالش گرفته شود؛ اما این چالش در حال حاضر وجود دارد.
باید برای این چالش فکری کنیم و برای آن تبلیغ کنیم، حتی خود مردم باید متوجه باشند که نباید در مسیر پیاده‌روی و در جریان اربعین، چالش ایجاد شود. باید به این نکته توجه داشته باشیم که قرآن و دین مبین اسلام بر مسئله‌ی اتحاد و با هم بودن تأکید کرده است: «وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعاً وَ لا تَفَرَّقُوا»، «وَ لا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ». امیرالمؤمنین علی(ع) نیز در شب شهادت‌شان و در وصیتی که به عزیزان‌شان داشتند، اولین نکته‌ای که حضرت بعد از سفارش به تقوا دارند این نکته است که «صَلَاحُ ذَاتِ الْبَيْنِ أَفْضَلُ مِنْ عَامَّةِ الصَّلَاةِ وَ الصِّيَامِ»؛ این‌که روابط شما صالح باشد نه دچار مفسده و اختلاف، اهمیتش حتی از نماز و روزه هم بالاتر است. حضرت در اینجا قید هم نزده، یعنی ظاهرا اهمیتش از نماز واجب و روزه هم بالاتر است، یعنی ضرری که آن اختلاف می‌زند، مفسده‌ای که دارد، بالاتر از این‌ها است.
به این تعبیر هم دقت کنید: «وَ أَنَّ الْمُبِيرَةَ الْحَالِقَةَ لِلدِّينِ»، می‌فرماید: آن چیزی که مُبیر است، مُبیر به معنای هلاک کننده و نابود کننده؛ «الْحَالِقَةَ» یعنی کلا ریشه دین را از بین می‌برد و از شدت زوال و نابودی چیزی دیده نمی‌شود، «فساد ذات‌البین» است. لذا مردم عزیز ما به این چالش‌ها دامن نزنند تا اختلاف سلیقه‌ها، اختلاف قومیت‌ها، اختلاف زبان‌ها و اختلاف فکرها باعث چالش نشود.
نکته‌ی دیگری که ممکن است از جمله چالش‌ها باشد، فعالیت فرقه‌ها و گروه‌های مختلف است که هم مسئولین امر باید توجه داشته باشند و هم نخبگان، برنامه‌ریزان و خود مردم. در این مسیر امکان دارد افرادی برای شیعیان و حتی جوانان دام پهن کرده باشند، گاهی اوقات دیده شده که حتی به شکل چهره به چهره با جوانان بحث می‌کنند تا حداقل زمینه‌ی آن عقاید انحرافی را فراهم کنند و ذهن جوان را با این نکته آشنا کنند. همین مقدار که آشنا شوند، اولین گام برای گمراهی است؛ همچنین پدر و مادرها نسبت به جوانان توجه داشته باشند.
چالش رسانهای اربعین
از جمله چالش‌های دیگری که باید مورد توجه قرار دهیم، چالش رسانه است. سانسور شدن پیاده‌روی اربعین، چالش است. این چالش را چطور می‌توان حل کرد و چطور می‌توان فکری کرد که این سانسور صورت نگیرد؟ چرا این حرکت ما باید توسط رسانه‌ها انعکاس داده نشود؟ چه نکته‌ای هست؟ این یک چالش است و باید برای این چالش فکر شود. چالش‌های دیگری هم هستند که شاید در حیطه‌ی تخصص ما نباشد و نظر کارشناسان مختلف امنیتی و فرهنگی را می‌طلبد.
