زندگینامه
آیتالله غلامرضا کاردان در اول فروردین ۱۳۱۹ش، در خانوادهای روحانی، در شهر مشهد مقدس دیده به جهان گشود. علاقه وافر به تحصیل علوم دینی از همان اوان نوجوانی در ایشان نمایان بود و آن مرحوم را به شرکت در مجالس علمی و مجالس وعظ در مشهد میکشاند.
آیتالله کاردان، از ابتدای جوانی وارد حوزه علمیه مشهد شد و تحصیلات مقدماتی را در این شهر آغازکرد. ایشان سپس به دست مرحوم آیتالله سید علی علم الهدی، پدر نماینده فعلی ولی فقیه در خراسان و امام جمعه مشهد، ملبس شد. یکی از فرزندان ایشان به نام مهدی در جنگ رژیم بعث عراق علیه ایران در جبهههای نبرد حق علیه باطل به شهادت رسید. ایشان از شهدای لشکر ۱۷امام علی بن ایی طالب(ع) بود که در عملیات کربلای چهار در ۴ دی ماه ۱۳۶۵ش شربت شهادت نوشید و به یاران شهیدش پیوست.
تحصیلات
آیتالله غلامرضا کاردان ادبیات عرب را نزد مرحوم ادیب نیشابوری خواند. زمانی که در درس سیوطی ایشان شرکت میکرد، هزار بیت کتاب «الفیه ابنمالک» که در علم صرف و نحو به نظم درآمده است را حفظ کرد و این نشان از حافظه قوی، پشتکار و هوش سرشار وی در فراگیری علوم حوزوی داشت.
آیتالله کاردان درحدود سال ۱۳۴۰ش به حوزه علمیه قم وارد شد. آن مرحوم بخشی از «شرح لمعه»؛ را نزد مرحوم آیتالله ستوده خواند و بخش دیگر آن را زمانی که با حضرت آیتالله سید علی خامنه ای (دومین رهبر نظام جمهوری اسلامی) در مدرسه حجتیه همحجره بود، از ایشان فراگرفت.
مرحوم کاردان «رسائل» را نزد آیتالله اعتمادی خواند و «کفایةالاصول» را از اساتیدی همچون آیتالله فاضل لنکرانی، آیتالله مکارم شیرازی و آیتالله سلطانی فراگرفت و سپس به درس خارج مراجع تقلید قم راه یافت. ایشان یک دوره درس خارج اصول فقه را در درس آیتالله میرزا هاشم آملی شرکت کرد و در درس خارج فقه آیتالله سید محمدرضا گلپایگانی و امام خمینی نیز حضور یافت. مرحوم کاردان همچنین بیش ازیک دوره در درس خارج اصول و خارج فقه مکاسب آیتالله حسین وحید خراسانی* شرکت جست و بیشترین بهره را درخارج فقه و اصول از ایشان برد.
آیتالله کاردان علاوه بر تحصیل دروس رسمی حوزه علمیه به همراه آیتالله خزعلی و آیتالله ریشهری، حفظ قرآن را آغاز کرد و پس ازمدتی حافظ کل قرآن شد.
فعالیتها
آیتالله کاردان یکی از مدرسان و محققان فعال و پرکار درحوزه علمیه قم بود. برخی از فعالیتهای ایشان به شرح زیر است:
* عضو هیثت علمی و از مدیران مؤسسه «در راه حق»: آن مرحوم پیش از پیروزی انقلاب اسلامی به همراه آیتالله خرازی، آیتالله رضا استادی* و آیتالله مسعودی علوی در این مؤسسه به فعالیت پرداخت و پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز به فعالیت خود در آنجا ادامه داد. ایشان در این مؤسسه تحقیقاتی به تدریس، تحقیق و تربیت شاگردان مشغول بود.
* تدریس علم کلام: آیتالله کاردان به تدریس سطح چهار حوزه علمیه در رشته تخصصی علم کلام در مؤسسه امام صادق(ع) قم نیز مشغول بود. ایشان علاوه بر تدریس در این مؤسسه، طلابی که قصد نوشتن پایاننامه داشتند، را تحت عنوان استاد راهنما راهنمایی میکرد.
* عضو شورای کتاب مجمع جهانی اهل بیت: مرحوم کاردان سالیان متمادی عضو شورای کتاب مجمع جهانی اهل بیت بود. برخی از کتابهای آن مرحوم درباره امامت از سوی انتشارات این مجمع به چاپ رسیده است.
فعالیت در مؤسسه مهدویت و نظارت بر مقالات در پژوهشکده علوم قرآنی از دیگر فعالیتهای مرحوم کاردان به شمار میرود.
پاسخگویی به شبهات عقیدتی
مرحوم آیتالله کاردان در راه دفاع از حقانیت معارف شیعی و مبارزه با انحرافات عقیدتی و فکری، سالها مجاهدت علمی و فقهی داشت و از جمله چهرههای فاضل و فرهیخته حوزههای علمیه به شمار میآمد؛ تا جایی که وقتی که یکی از عالمان اهلسنت در کشور کویت، در مقالهای با موضوع «ازدواج موقت» در عقاید شیعه شبهه کرده بود، مقاله وی را نزد آیتالله العظمی وحید خراسانی برده بودند، و این مرجع تقلید پاسخ به این مقاله را به مرحوم کاردان ارجاع دادند و آن مرحوم بهطور مفصل، مستدل و منطقی در مقالهای با عنوان «الزواج الموقت؛ کتاباً و سنتاً» به جواب این شبهه و رد گفته آن عالم سنی پرداخت. آیتالله وحید خراسانی پس از مطالعه مقاله ایشان آن را تحسین کرده و بر آن تقریظ نوشتند.
اوصاف بارز اخلاقی
از جمله اوصاف بارز اخلاقی آیتالله کاردان میتوان به همت والا و پشتکار جدی ایشان در دانشاندوزی اشاره کرد. به گفته فرزند ایشان، آن مرحوم در سالهای پایانی عمر با اینکه چشم راستش بر اثر عارضهای نابینا شده و چشم چپش نیز بر اثر خونریزی کمسو شده بود، با ذرهبین روی نوشتهها تمرکز میکرد و به مطالعه و نوشتن میپرداخت. سادهزیستی، زهد و تواضع از دیگر صفات حمیده اخلاقیای بود که در رفتار و ظاهر زندگی ایشان نمایان بود. ایشان نسبت به سادات احترام ویژهای قائل بودند.
میراث ماندگار
آیتالله کاردان کتب و آثار ارزشمند بسیاری در دفاع از حقانیت امام علی(ع) و سایر امامان معصوم در موضع امامت تألیف کرده است. برخی از این آثار و تالیفات به شرح زیر است:
* امامت و عصمت امامان در قرآن: نویسنده در جلد اول کتاب به بررسی و بحث درباره «آیه اولوالامر» پرداخته است، جلد دوم را به بررسی «آیه تطهیر»، جلد سوم درباره «آیه ولایت»، جلد چهارم درباره «آیه مباهله»، و جلد پنجم کتاب را به بررسی و تحلیل آیات «ابتلاء» «صادقین» و «علم الکتاب» اختصاص داده است. این کتاب از سوی انتشارات مجمع جهانی اهلبیت(ع) در پنج جلد منتشر شده است.
* شفاعت: در این کتاب آیات و احادیثی که درباره شفاعت آمده بررسی میشود و شفاعتهای منفی و شفاعتهایی که دلیلی بر اثبات آنها در منابع دینی وجود دارد، توضیح داده میشود و اشکالاتی که درباره شفاعت شده، پاسخ داده میشود. این کتاب به کوشش استاد غلامرضا کاردان و احمد مطهری نوشته شده و از سوی انتشارات مؤسسه «در راه حق» چاپ شده است.
* امامت در حدیث غدیر: در این مجموعه سه حدیث با عناوین «حدیث غدیر»، «حدیث ثقلین» و «حدیث منزلت» که بر امامت امام علی(ع) دلالت دارند مورد ارزیایی و بررسی قرار گرفته است. نویسنده در مقدمه کتاب، از دیدگاه شیعه امامیه درباره امامت و اختلاف آن با اهلسنت سخن به میان آورده است.
* علم پیامبر و امام در قرآن: این کتاب به قلم آیتالله کاردان و احمد مطهری به زبان فارسی نوشته شده و به بررسی علم پیامبر(ص) و امام در قرآن پرداخته است. در معرفی این کتاب آمده است: نظر به اینکه رهبران آسمانی اعم از پیامبران و امامان(ع) با جهان غیب در ارتباط بودهاند، نویسندگان پرسیدهاند قلمرو اطلاع آنان از غیب تا چه اندازه است و آیا آنان تنها مسائل مربوط به هدایت انسانها را از رهگذرغیب میدانستهاند یا اینکه علوم غیبی آنان محدودههای دیگر را هم دربرمیگرفت؟ نویسندگان با مراجعه به قرآن و بررسی آیات مربوطه کوشیدهاند پاسخی برای این سؤالات بیابند. این مراجعه آنها را با دو دسته از آیات؛ یک دسته آیات نافی علم غیب برای غیرخدا و دسته دیگر آیات مربوط به علم غیب برای انبیاء مواجه ساخته است. از همین رو نویسندگان، آیات مورد نظر را طی دو بخش مورد بررسی قرار دادهاند. کتاب مذکور از سوی مؤسسه «در راه حق» انتشار یافته است.
* فاطمه معیار شناخت: نویسنده در این کتاب برخی از روایاتی را که از پیامبر(ص) درباره شأن و جایگاه والای حضرت فاطمه(س) در منابع روایی اهلسنت آمده، مطرح کرده و سپس به بررسی و تحلیل رفتار و برخورد خلفا با ایشان و جریاناتی که پس از رحلت حضرت رسول(ص) به وقوع پیوست، پرداخته است.
* روابط متقابل خلفا با خاندان پیامبر(ص): این کتاب در پاسخ به یکی از شبهات درباره رابطه امام علی(ع) با خلفا نوشته شده است. بیان شبهه این است که گفته میشود آنچه از سیره امام علی(ع) به دست میآید معاشرت و عدم منازعه وی با خلفا، پرهیز از درگیری با آنان، نام گذاشتن برخی از فرزندان خویش به نام آنان، وصلت کردن، خیرخواهی و شرکت در مشورت آنان است و این حاکی از مشروعیت و پذیرش خلافت آنان از طرف امام علی(ع) است. کتاب مذکور تحقیق و بررسی فشردهای پیرامون این مسئله و پاسخ به شبهه مذکور است. دراین کتاب کیفیت رابطه آن حضرت با صحابه و خلفا و خانوادههای آنان مورد بحت و بررسی قرار گرفته است. این کتاب از سوی انتشارات مجمع جهانی اهل بیت چاپ شده و انتشار یافته است.
ارتحال
آیتالله غلامرضا کاردان سرانجام پس از عمری مجاهدت علمی در راه نشرو ترویج معارف مکتب اهل بیت پس از تحمل یک دوره بیماری در روز نهم فروردین ۱۴۰۱ش در ۸۱ سالگی دار فانی را وداع گفت و به دیار باقی شتافت. پیکر این عالم شیعه، با حضور اساتید، طلاب و فضلای حوزه علمیه قم، زائران و مجاوران حرم کریمه اهلبیت و اقشار مختلف مردم قم از مسجد امام حسن عسکری(ع) به سمت بارگاه ملکوتی حضرت معصومه(س) تشییع شد و پس از اقامه نماز توسط آیتالله شبزندهدار، بنا به وصیت خودشان در جوار مزار فرزند شهیدش (مهدی) در گلزار شهدای علی بن جعفر(ع) قم آرام گرفت.
این استاد اخلاق و حافظ قرآن سالیان متمادی در نشر معارف اهل بیت و دفاع از حریم ولایت کوشید و با تربیت شاگردان و تالیف کتب ارزنده به حوزه علمیه و نشر فرهنگ اسلامی خدمت نمود. عموم کسانی که با ایشان آشنا بودند به اخلاق حسنه و معاشرت نیکوی وی گواهی میدهند و جز خیر و نیکی از او سراغ ندارند.
در پی رحلت ایشان، بسیاری از شخصیتهای حوزوی همچون مرجع عالقیدر جهان تشیع حضرت آیتالله العظمی مکارم شیرازی، آیتالله رمضانی دبیرکل مجمع جهانی اهل بیت، آیتالله اعرافی مدیر حوزههای علمیه و آیتالله حسینی بوشهری رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در پیامهایی رحلت این محقق معارف مکتب اهل بیت را تسلیت گفتند.
بخشی از پیام تسلیت آیتالله رمضانی دبیرکل مجمع جهانی اهلبیت:
«آن انسان وارسته، متخلق و سادهزیست، از اساتید صاحبنظر در زمینه اصول دین بهویژه امامت بود که دانش خود را متواضعانه در اختیار جویندگان علم قرار میداد. مرحوم استاد کاردان همچنین سالها در شورای کتاب مجمع جهانی اهلبیت عضویت داشت و منشأ آثار خیر در تألیف، تدوین، ترجمه و انتشار کتب مفید به زبانهای گوناگون در نقاط مختلف دنیا بود.»