آیتالله حاج شیخ محمدعلی تسخیری (۱۳۲۳-۱۳۹۹ش)، از علمای سرشناس شیعه و چهره بینالمللی عرصه تقریب مذاهب اسلامی جهان اسلام بود. ایشان عمر پربرکت خویش را وقف تقریب مذاهب اسلامی و وحدت میان مسلمانان نمود به گونهای که هر کجا سخن از تقریب و وحدت به میان مییاید نام ایشان میدرخشد.
آیتالله تسخیری نمایندگی مردم استان تهران در پنجمین دوره مجلس خبرگان رهبری جمهوری اسلامی ایران و ریاست شورای عالی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی را بر عهده داشت. همچنین آن مرحوم از اعضای شورای مرکزی جامعه روحانیت مبارز بود. دبیرکلی مجمع جهانی اهلبیت(ع) و مجمع جهانی تقریب مذاهب و نیز نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در کمیته شریعت بانک توسعه اسلامی از دیگر سوابق درخشان این منادی تقریب و وحدت است. ایشان تنها نماینده رسمی شیعه اثناعشری در مجمع فقه اسلامی در جده (وابسته به سازمان كنفرانس اسلامی) بود.
این مدافع وحدت مسلمانان، علاوه بر این آثار و تألیفات فاخری نیز از خود در عرصه تقریب میان مذاهب اسلامی و وحدت میان مسلمانان به یادگار گذاشته است.
زندگینامه
شیخ محمدعلی تسخیری در سال ۱۳۲۳ش، در نجف اشرف در خانوادهای روحانی چشم به جهان گشود. پدرش حاج شیخ علیاکبر، اهل تنکابن، از شهرهای غرب استان مازندران بود. ایشان تحصیلات ابتدایی را در مدرسه «منتدی النشر» که با مدیریت شیخ محمدرضا مظفر اداره میشد، به پایان رساند، سپس در سال ۱۳۴۱ش، وارد دانشکده فقه نجف شد و در رشته ادبیات عرب، فقه و اصول فقه به تحصیل پرداخت. وی همچنین دارای مدرک کارشناسی ارشد از جامعه المصطفی العالمیه است.
تحصیلات حوزوی
آیتالله تسخیری همزمان با تحصیل در دانشکده فقه نجف، فراگیری دروس حوزوی را نیز آغاز کرد. با اتمام دروس سطح نزد اساتیدی چون آیتالله شیخ مجتبی لنکرانی و آیتالله سید محمد رجایی موسوی، در دروس خارج آیات عظام سید ابوالقاسم خویی، سید محمدباقر صدر، سید محمدتقی حکیم و میرزا جواد تبریزی نیز شرکت نمود و از محضر آنان بهره کافی و وافی برد. ایشان شعر و ادبیات را نزد شیخ محمدرضا مظفر آموخت و در سال ۱۳۵۱ش به حوزه علمیه قم رفت و در آنجا نزد آیتالله سید محمدرضا گلپایگانی، آیتالله میرزا هاشم آملی و آیتالله وحید خراسانی زانوی ادب زد و از محضر آنان کسب فیض نمود.
مرحوم تسخیری در زمانی که در حوزه علمیه نجف تحصیل میکرد خود به تدریس دروس رایج حوزوی اشتغال داشت. ایشان همچنین پس از ورود به حوزه علمیه قم علاوه بر تحصیل، در حوزه علمیه و بعضی مراكز دانشگاهی مانند دانشگاه امام صادق(ع)، دانشگاه گیلان و دانشکده اصولالدین قم تدریس میکرد.
عضویت در حزب الدعوه و اخراج از عراق
آیتالله تسخیری در سال ۱۳۴۴ش، به طور رسمی به عضویت «حزبالدعوة» که با نظارت آیتالله سید محمدباقر صدر اداره میشد، درآمد .ایشان قبل از عضویت در حزبالدعوه، مدتی با مطالعه نشریات حزب جماعة العلماء (این حزب در سال ۱۳۳۹ش، توسط آیتالله حکیم و گروهی از علما برای رویارویی با احزاب سیاسی ضد اسلامی مانند حزب کمونیست تأسیس شد.) در جریان اهداف و برنامههای این حزب نیز قرار گرفته بود. مرحوم تسخیری در آن زمان، اشعاری بر ضد رژیم بعث عراق سرود که به زندانی شدن وی انجامید. دادگاه عراق ایشان را به اعدام محكوم کرد، اما با میانجیگری امام خمینی و دیگر علمای نجف از زندان آزاد شد. اما همچنان به مبارزه با این رژیم میپرداخت تا اینکه در سال ۱۳۵۱ش، رژیم بعث عراق ایشان را به دلیل مبارزات سیاسی علیه رژیم، از این كشور اخراج کرد و به ایران رفت و در جوار بارگاه ملکوتی کریمه اهلبیت(ع) در شهر مقدس قم اقامت گزید.
آن مرحوم قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در دفاتر برخی از مراجع تقلید، مترجم و پاسخگوی استفتائات و سؤالات مردم عربزبان بود. ایشان همچنین فعالیت تبلیغی و فرهنگی خود را در قم با انتشار مجله عربزبان «الهادی» در مؤسسه دارالتبلیغ اسلامی ادامه داد و پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در مناصب مختلف فرهنگی، تبلیغی و اجرایی به فعالیت پرداخت.
مسئولیتها
آیتالله تسخیری پس از اقامت در ایران، ابتدا در سمت معاونت بینالملل سازمان تبلیغات اسلامی فعالیت میکرد. پس از تأسیس مجمع جهانی اهلبیت(ع) در سال ۱۳۶۹ش، آیتالله خامنهای رهبر نظام جمهوری اسلامی ایران، ایشان را به دبیرکلی این مجمع منصوب کرد و تا سال ۱۳۷۸ش، در این سمت بود.
ایشان همچنین پس از تأسیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در سال ۱۳۷۳ش، ریاست آن را تا سال ۱۳۸۰ش بر عهده داشت و پس از آن، آیتالله خامنهای ایشان را به دبیرکلی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی منصوب کرد و با اتمام این دوره در سال ۱۳۹۱ش، به سمت مشاور عالی آیتالله خامنهای در امور جهان اسلام منصوب شد.
مرحوم تسخیری از اعضای شورای مرکزی جامعه روحانیت مبارز نیز بود و در سال ۱۳۹۴ش، به عنوان نماینده مردم تهران در پنجمین دوره مجلس خبرگان رهبری برگزیده شد. همچنین از سال ۱۳۶۲ش، تا پایان عمر بابرکتش بهعنوان تنها نماینده رسمی شیعه اثناعشری در مجمع فقه اسلامی در جده (وابسته به سازمان كنفرانس اسلامی) حضور داشت.
ایشان همچنین نماینده مردم گیلان در سومین دوره مجلس خبرگان رهبری، نائبرییس اتحادیه جهانی علمای اسلام، مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در امور بینالملل، عضو هیأت امنای سازمان تبلیغات اسلامی، معاون بینالملل دفتر آیتالله خامنهای از سال ۱۳۶۹ش و عضو مجلس شرعی هیات حسابرسی مؤسسات مالی در بحرین بوده است.
آیتالله تسخیری، نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در کمیته شریعت بانک توسعه اسلامی را نیز برعهده داشت. بانک توسعه اسلامی یک نهاد اقتصادی چند جانبه وابسته به سازمان کنفرانس اسلامی است که از سال ۱۹۷۵م رسما آغاز به کار کرده است و مهمترین سهامداران آن عربستان، ایران، مصر، کویت، ترکیه، قطر و امارات هستند. این بانک به منظور اسلامی کردن فعالیت مؤسسات بزرگ خود کمیتهای فقهی مرکب از فقهای جهان اسلام تشکیل داده است.
دیدگاههای تقریبی منادی وحدت
آیتالله تسخیری چهرهای بینالمللی در عرصه تقریب مذاهب اسلامی، وحدت مسلمانان و گفتوگوی بینالادیانی شناخته میشود. ایشان اساس تقریب را یک مسأله علمی میدانست و معتقد بود که معنای دقیق تقریب، پیدا کردن مشترکات و سپس همکاری در آنها است.
توطئههای کشورهای غربی مانع اصلی وحدت مسلمانان
از دیدگاه آیتالله تسخیری عمدهترین و بزرگترین مانع پیشروی وحدت و برادری اسلامی، توطئههایی است که دشمنان جهان اسلام در کشورهای غربی به سرکردگی آمریکا طراحی میکنند؛ چرا که اهداف استکبار جهانی و دشمنان اسلام با مسئله تقریب و وحدت مسلمانان منافات دارد. ایشان همچنین تعصب برخی علما یا منتسبین به علم، جهل بعضی از مسلمانان به حقیقت مذاهب یکدیگر و منافع شخصی حکومتهای مسلط بر جهان اسلام را دیگر موانع وحدت مسلمانان میدانست.
استفاده از ظرفیتهای مجمع فقه اسلامی
آیتالله تسخیری «مجمع الفقه جده» را دریچهای برای اشراف، شناخت و طرح نظریات نظام جمهوری اسلامی ایران به جهان اسلام میدانست و معتقد بود میتوان ایدههای انقلاب اسلامی را در اجلاسیههای سران، یا وزرای خارجه و یا اجلاسیههای کارشناسی ارائه کرد و جلوی قطعنامههای تخریبی علیه مسأله شیعه و سنی را تا حدی گرفت. ایشان معتقد بود که ایران جزئی از جهان اسلام است و نمیتواند خود را از جهان اسلام جدا بداند و حرکت کند.
عبور از اختلافات مذهبی رمز وحدت مسلمانان
به اعتقاد مرحوم تسخیری، برای حفظ وحدت مسلمانان، جلوگیری از تحرکات برخی از گروههای جاهل لازم است، تا سبب گسترش تفرقه و ایجاد درگیری بین شیعه و سنی نشود. ایشان بزرگترین نقش امام خمینی و آیتالله خامنهای را هدایت و رهبری بیداری اسلامی میدانست و معتقد بود صحبتهای آنها درباره وحدت شیعه و سنی، مربوط به کل مسلمانان است، نه فقط ایران و هدف اصلی انقلاب اسلامی در سیاست خارجه، کمک رساندن به همه مسلمانان جهان است.
میراث ماندگار
آیتالله تسخیری علاوه بر تدریس، و فعالیتهای فرهنگی و سیاسی آثار بسیاری نیز به قلم خویش در موضوعات اسلام، جهان اسلام، وحدت مسلمانان و تقریب مذاهب اسلامی به زبانهای فارسی و عربی تألیف کرد. از جمله مهمترین آثار و تألیفات ایشان عبارتاند از:
- «اقتصاد اسلامی»
- «المختصر المفید فی تفسیر القرآن المجید»
- «اقلیتهای مسلمانان؛ راهكارها و مشكلات»
- «ایدههای گفتوگو با دیگران»
- «درباره وحدت و تقریب مذاهب اسلامی»
- «تعدد مذاهب و مسئله تقریب و وحدت اسلامی»
- «رسالت ما تقریب در اندیشهها»
- «انسجام در عمل»
- «الاخلاق فی الاحادیث المشترکه بین السنه و الشیعه (دوره سه جلدی)»
- «در پرتو قانون اساسی».
ارتحال
آیتالله تسخیری، سرانجام پس از عمری مجاهدت علمی و فرهنگی در راه ترویج مکتب اهلبیت(ع) و تلاش برای تقریب مذاهب اسلامی و وحدت میان مسلمانان، در ۲۸ مرداد ۱۳۹۹ش، برابر با ۲۸ ذیالحجه ۱۴۴۰ق، در اثر عارضه قلبی در سن ۷۵ سالگی در بیمارستان خاتمالانبیاء تهران دار فانی را وداع گفت و روح بلندش به دیار باقی شتافت. پیکر مطهر این منادی وحدت، به قم منتقل شد و در روز ۳۰ مرداد با حضور اقشار مختلف مردم قم، تشییع و پس از اقامه نماز میت توسط آیتالله نوری همدانی در حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه(س) آرام گرفت. در پی ارتحال این فعال برجسته تقریبی، بسیاری از شخصیتها و نهادهای سیاسی و مذهبی جهان اسلام و نیز مسئولان برجسته نظام جمهوری اسلامی همچون آیتالله العظمی خامنهای، آیتالله العظمی مکارم شیرازی، آیتالله العظمی نوری همدانی، سید عمار حکیم رئیس اسبق مجلس اعلای اسلامی عراق، دکتر روحانی رئیسجمهوری اسلامی ایران، دکتر قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی، حجتالاسلام والمسلمین رئیسی ریاست قوه قضائیه، آیتالله جنتی رئیس مجلس خبرگان رهبری، آیتالله رمضانی دبیرکل مجمع جهانی اهلبیت(ع)، آیتالله اعرافی مدیر حوزه های علمیه، حجتالاسلام والمسلمین شهریاری دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، آیتالله اراکی دبیرکل سابق مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، آیتالله آملی لاریجانی رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام جمهوری اسلامی، دکتر علیاکبر ولایتی مشاور آیتالله خامنهای و جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با صدور پیامهای تسلیت جداگانه فقدان آن مرحوم را تسلیت گفتند.
در بخشی از پیام تسلیت آیتالله خامنهای رهبر نظام جمهوری اسلامی ایران آمده است:
«کارنامهی این سرو نستوه و خستگیناپذیر در انواع خدمات برجسته در مجامع جهانیِ اسلامی حقاً درخشان است. عزم راسخ و دل پرانگیزهی ایشان حتی بر ناتوانیهای جسمانی در چند سال اخیر فائق میآمد و حضور مؤثر و برکت وی را در هر نقطهی لازم و مفید استمرار میبخشید. مسئولیتها و خدمات ایشان در داخل کشور نیز فصل جداگانه و ارزشمندی از تلاشهای این روحانی فاضل و متعهد است.»
بزرگداشت
در پی ارتحال این طلایهدار وحدت اسلامی، مراسم بزرگداشتی از سوی دفتر حضرت آیتالله خامنهای رهبر معظم جمهوری اسلامی ایران و با همکاری اعضای مجمع جهانی تقریب اسلامی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، شورای عالی حوزههای علمیه، مرکز مدیریت حوزههای علمیه، مجمع جهانی اهلبیت(ع) و سایر نهادهای دینی و حوزوی، در ۳۰ مرداد ۱۳۹۹ش در مدرسه فیضیه برگزار گردید. در این مراسم شخصیتهای برجسته سیاسی و مذهبی، نمایندگان مراجع عظام تقلید و نیز اقشار مختلف مردم حضور داشتند.